Ғылыми идеялардың эпицентрі

Соңғы жылдары Қазақстанда инвестиция көлемі 3,5 миллиард доллардан асатын ондаған зауыт салынды. Олардың қызметі Минералды шикізатты кешенді өңдеу жөніндегі ұлттық орталық әзірлеген технологияларға негізделген. Қазақстандық ғалымдардың технологияларын көптеген шетелдік кәсіпорындар белсенді түрде иемденіп жатқаны қызық. Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінде өткен брифингте өнеркәсіп салаларындағы соңғы ғылыми әзірлемелер туралы айтылды.

ИИДМ Индустриялық даму және өнеркәсіптік қауіпсіздік комитеті төрағасының міндетін атқарушы Қанат БАИТОВ атап өткендей, тау-кен металлургия саласы ұлттық экономиканың едәуір бөлігін құрайды, өйткені Қазақстан бай шикізат базасының болуымен танымал. Алайда, бұл шикізат күрделі, төмен концентрацияланған және байыту қиын деп сипатталады. Осыған байланысты тау-кен металлургия кәсіпорындарының алдында әрдайым жаңа технологияларды құру міндеті тұр.

Еліміздің өнеркәсіптік кешенін дамыту үшін ғылыми идеялардың бас генераторы "Минералды шикізатты кешенді өңдеу жөніндегі Ұлттық Орталық" РМК (ҰҒКПМС) болып табылады. Бұл кәсіпорын елдің индустриалды-инновациялық дамуының мемлекеттік міндеттерін шешумен, оның ішінде минералдық шикізат көздерін сақтау мен кеңейтумен және қазақстандық өндіріс үшін жаңа өнім ала отырып, оны қайта өңдеудің кешенділігін қамтамасыз етумен айналысады.

Осы саладағы жаңа технологиялар туралы ОКҚПМО бас директоры, техника ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстанның ғылым және техника саласындағы мемлекеттік сыйлығының екі мәрте лауреаты Абдурасул ЖАРМЕНОВ айтып берді. Оның айтуынша, тау-кен области саласында соңғы жылдары Малеев кенішінің кендерін жерасты өндіру технологиясы құрылды, ол кейіннен Зырян байыту фабрикасында қайта өңделеді. Алдыңғы қатарға тау-кен металлургиясы мен отын өндірісінің қалдықтарынан жоғары тығыздықтағы толтырғыш қоспасын диірменмен дайындау технологиясын жатқызуға болады. Бұл игеру Тишинский, Риддер-Сокольный, Малеевский, Орел, Артемьевский және Первомай кеніштерінде жүзеге асырылды.

"Восход-Oriel" ЖШС кенішінде персоналды және өздігінен жүретін техниканы орналастырудың автоматтандырылған жүйесі сәтті енгізілді.

Айтпақшы, БАҰО-да әзірленген технологиялар тек отандық кәсіпорындарда ғана емес, Ресейде де енгізілуде. Сонымен, біздің көршілеріміз "Жетіғара" деп аталатын ашық әзірлемелерде геотехнологиялық кешенді басқарудың автоматтандырылған корпоративтік жүйесін қабылдады.

Әлемдік деңгейдегі нәтижелер түсті, сирек және асыл металдар технологиясы саласында алынды. Мысалы, БҒМСО базасында оттегімен өлшенген электротермиялық балқытудың жаңғыртылған процесі құрылды. Бұл Даму қазір Канадада, Италияда және Қытайда жүзеге асырылуда. Бұл жылына 420 мың тонна бастапқы қорғасын өндіруге мүмкіндік береді, бұл осы металдың әлемдік өндірісінің оннан бір бөлігін құрайды. Сонымен қатар, Қазақстанда әзірленген алтыны бар шикізатты өңдеудің бірегей технологиялары Ресейде, Өзбекстанда, Қырғызстанда және Қытайда сәтті енгізілді. Бұл әзірлемелердің жоғары тиімділігін Barrick Gold, Newmont және Placer Dome сияқты әлемдегі жетекші компаниялар растайды.

Бразилиядағы Ligas Gerais eletrometalurgia Ltda зауытында қорытпаның өнеркәсіптік өндірісі игерілді. Thyssen Krupp (Германия) және POSCO (Оңтүстік Корея) компанияларымен тығыз ынтымақтастықта Таш-құмыр (Қырғызстан) ферроқорытпа зауытының бірінші кезегінің құрылысы жүргізілуде. Жобаны коммерцияландыру жұмыстары Иранда да жүзеге асырылуда. Біздің технологиялар Антарктидадан Солтүстік Америкаға дейінгі барлық континенттерде қолданылады. Олардың ішінде Канада, Бразилия, Италия, Боливия, Қытай, Ресей, Украина, Қырғызстан және Өзбекстан сияқты елдер бар, - деп атап өтті Абдурасул Жарменов.

Қара металлургия саласында да бірқатар маңызды әзірлемелер бар. Мысалы, Лисаков кен орнының сапасыз қоңыржай темір кендерін өңдеу технологиясы құрылды, бұл әлемде алғаш рет кондициялық концентрат алуға мүмкіндік берді. БАҰО ғалымдарының жетістіктерінің арсеналында Х80 беріктігі санатындағы күрделі легирленген болатты балқыту технологиясы да бар.

Жарменов атап өткендей, қазақстандық алтынның үшінші бөлігі Минералды шикізатты кешенді өңдеу жөніндегі ұлттық орталықтың алтын технологиялары бойынша өндіріледі. Ұлттық орталықта минералды және техногендік шикізаттан ванадий, титан, ниобий, сурьма, рений, осмий-187, молибден, вольфрам сияқты металдарды концентраттар, химиялық қосылыстар және металдар түрінде алудың үлкен тәжірибесі жинақталған. Өнеркәсіптік ауқымда аммоний метаванадатын ала отырып, Қаратау кварциттерін қайта өңдеу технологиясы енгізілді. Ал ОКҚПО ғалымдары әзірлеген осмий-187 алу технологиясы Қазақстанға тұрақты изотоптарды өндіруші жетекші елдердің үштігіне кіруге мүмкіндік берді.

Соңғы жылдары ұлттық орталықтың ғалымдары "Ғылым қоры" АҚ қамқорлығымен өткізілетін ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерін коммерцияландыру процесіне белсенді қатысуда. ОКҚПО ғылыми-техникалық әзірлемелерінің негізінде әлемнің әртүрлі нүктелерінде инвестиция көлемі 3,5 млрд доллардан асатын ондаған зауыттар мен фабрикалар салынды. Осы кәсіпорындарда тауар өнімдерінің жыл сайынғы шығарылымы биылғы бағамен 4 млрд доллардан асады. Қазір Қазақстанда және шетелде бірнеше технологияларды коммерцияландыру жүзеге асырылуда. Осы технологиялар негізінде жаңа өндірістерге салынған инвестициялардың жалпы сомасы алдағы екі жылда 2 млрд доллардан асады.

Laila TASTANOVA

Дереккөз: "Уақыт" газеті (time.kz)