Геологтар Қазақстанда әлі ондаған кен орнын табуға болатынына сенімді

Қазанның 10–11 күндері Алматы қаласында Қазақстан Республикасының Минералдық шикізатты кешенді қайта өңдеу ұлттық орталығы «Қазақстан Республикасының жер қойнауын барлау, игеру және қайта өңдеудегі қазіргі заманғы технологиялар мен мәселелер» тақырыбындағы геология-тау-металлургия секциясының отырысын өткізді. Іс-шара «Тұрақты индустриялық-инновациялық даму: трендтер мен технологиялар» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция аясында өтті.

Инвестициялар және даму министрлігіне қарасты Геология және жер қойнауын пайдалану комитетінің төрағасы Базарбай Нұрабаев Ұлттық инженерлік академиясының мүшелерін оның құрылғанына 25 жыл толуымен құттықтады:

— Академияның қалыптасу басында республиканың экономикасына, білімі мен ғылымына үлкен үлес қосқан көрнекті ғалымдар тұрды. Қолданбалы және іргелі зерттеулермен қатар, сіздер жоғары білікті инженерлік кадрларды даярлау ісіне, халықаралық ынтымақтастықты дамытуға және ел ғылымын әлемдік ғылыми-технологиялық кеңістікке интеграциялауға белсенді қатысып келесіздер. Академияның беделі Қазақстанда да, оның шегінен тыс жерлерде де әрдайым жоғары, — деді ол.

Бұдан әрі комитет төрағасы Қазақстандағы геология саласының қазіргі жағдайы мен даму болашағы туралы баяндады. Ведомство деректеріне сәйкес, соңғы бес жылда жер қойнауын пайдалануға инвестициялар көлемі 5,4 трлн теңгені, оның ішінде геологиялық барлауға салынған инвестициялар – 134,3 млрд теңгені құрады. Осы уақыт ішінде геологиялық барлау нәтижесінде алтын қоры 475 тоннаға, мыс – 8 млн тоннаға, мырыш – 988 мың тоннаға, қорғасын – 415 мың тоннаға артқан. Алғаш рет мемлекеттік балансқа қатты пайдалы қазбалардың 15 кен орны енгізілді.

«Парламент келесі жылы Тау-кен кодексін қабылдауы тиіс. 2018 жылдан бастап жер қойнауын пайдалану құқықтарын беруде жаңа әдістерді белсенді енгізетін боламыз, бұл жаңа инвестициялар ағынын қамтамасыз етеді», — деді Базарбай Нұрабаев.

Чиновниктің айтуынша, инвесторлар үшін басты артықшылықтардың бірі – бұрын 540 күнге созылатын барлау құқығын алу мерзімі пилоттық режимде 25 күнге дейін, яғни 18 есе қысқартылғаны. Ал Кодекс қабылданған соң бұл мерзім үш күнге дейін қысқарады деп күтілуде. Сондай-ақ Кодекс жобасында геологиялық ақпаратқа ашық қолжетімділікті қамтамасыз ету және оны цифрлық форматқа көшіру қарастырылған, бұл өз кезегінде австралиялық жер қойнауын пайдалану моделін толық іске асыруға мүмкіндік береді.

Нұрабаевтың айтуынша, бүгінде геологиялық есептер картотекасына электронды түрде еркін қолжетімділік қамтамасыз етілген, қорларға бармай-ақ деректермен жұмыс істеуге болады. Геологиялық ақпараттың құнын есептеу тәртібі жеңілдетілген, есептердің метадеректері сайтта танысу үшін қолжетімді. Сондай-ақ геологиялық ақпаратты құпиясыздандыру және келісімшарттық аумақтардың интерактивті картасын енгізу жұмыстары жүргізілуде.

«Казгеология» ұлттық геологиялық барлау компаниясының бас геологы Берікбол Хамзин геологиядағы үрдістер мен жаңа зерттеу мүмкіндіктері туралы айтып өтті.

— Өткен ғасырдың 60-жылдарынан бастап жыл сайын келесі үрдістер айқын байқалып келеді: ізделіп отырған нысандардың көлемі кішіреюде, олардың жату тереңдігі артуда және пайдалы элементтердің мөлшері азаюда. Бұл өз кезегінде геологиялық барлауға жұмсалатын шығындардың үздіксіз өсуіне әкелуде, — деді ол. — Сондықтан барлау технологияларын таңдаудағы басты талаптар – үлкен тереңдікке ену мүмкіндігі, терең 3D нысандарға жоғары сезімталдық және барынша төмен меншікті шығындар болып табылады.

Өткен жылы «Казгеология» АҚ жетекші әлемдік өндірушілердің жоғары технологиялық жабдықтары мен бағдарламалық қамтамасыз етуімен жасақталған заманауи геофизикалық партия құрды. Партияның техникалық мүмкіндіктері түрлі минералдық шикізат түрлерін іздестіру кезінде 1,5 км тереңдікке дейін грави-, магнит- және электрбарлау жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік береді.

2015 жылы мемлекеттік тапсырыс және жеке жобалар аясында Қазақстанның 12 нысанында жерүсті геофизикалық зерттеулер жүргізілді. Геологтар бірқатар аномальды белгілері бар нысандарды анықтады, олардың геологиялық табиғаты кейінгі барлау жұмыстары барысында нақтыланатын болады.

Мысал ретінде Қарағанды облысындағы Дюсембай учаскесін айтуға болады, онда «Казгеология» АҚ оңтүстік кореялық «KORES» корпорациясымен бірлесіп полиметалл кендерін барлау жұмыстарын жүргізді. Магниттік барлау нәтижелері учаскенің құрылымдық-тектоникалық құрылымын нақтылауға және темір кендерімен байланысты жоғары магниттік аномалияларды анықтауға мүмкіндік берді. 2015 жылы геофизикалық деректерге сәйкес бұрғыланған іздеу ұңғымалары 500 метр тереңдікке дейін қорғасын мен мырыштың 8%-ға дейінгі мөлшері бар бай полиметалл минералдануын ашты. 2016 жылы компания қосымша 12 іздеу ұңғымасын бұрғылады, ал алынған нәтижелер Дюсембай учаскесінде ірі полиметалл кен орнының анықталу мүмкіндігін көрсетеді.

Геология-минералогия ғылымдарының докторы Владимир Лосьтың кен орындарын цифрлық болжау туралы баяндамасы үлкен қызығушылық туғызды. Ғалымның пікірінше, Қазақстан жаңа кен орындарын іздеуге баса назар аударуы керек.

— Қазіргі уақытта рудалы кен орындарын геологиялық-экономикалық бағалауда айтарлықтай қиындықтар жоқ, егер таза экономикалық факторларды есепке алмасақ. Ал егер мәселені ақшаға шешуге болса, ол мәселе емес, тек шығын ғана. Алайда жаңа кен орындарын анықтау әлдеқайда күрделі мәселе. Көптеген мамандардың пікірінше, бұл жер қойнауын бағалаудағы әлсіз тұс болып табылады, себебі ол инвесторлар үшін жаңа объектілер қорының азаюына әкеледі, — деді Лось.

Геологиядағы болжаудың маңыздылығына қарамастан, рудалы кен орындарын болжаудың тиімділігі мен сапасы әлі де төмен деңгейде қалып отыр. Кен орындарының ашылуы көбінесе кездейсоқтыққа байланысты немесе баяу әрі қымбат іздеу жұмыстарының нәтижесінде жүреді. КСРО аумағы, соның ішінде Қазақстан бойынша болжамдық ресурстарды бағалау тәжірибесі көрсеткендей, бұл көрсеткіштер 10–20 есе артық бағаланған. Әлемдік деңгейде 100 перспективалы учаскенің тек 1–2-сінде ғана кен орны анықталады (кейбір бағалаулар бойынша тіпті 1/1000–10000 аралығында).

Сарапшының пікірінше, рудалы пайдалы қазбаларды болжаудағы негізгі проблемалар – ғылыми-әдістемелік базаның жеткіліксіз негізделуі мен догматизмі, қолда бар ақпараттың төмен болжамдық құндылығы және болжам жасауда математикалық модельдеу мен деректерден білім алу технологияларының жеткіліксіз қолданылуы.

Владимир Лосьтың айтуынша, жер қойнауын болжау ісіне білім мен ақпаратты өңдеудің цифрлық технологияларын кеңінен енгізу қажет, бұл қысқа мерзімде нақты нәтижелер беруге мүмкіндік береді.

— Геологиялық барлау – тәуекелге толы сала, сондықтан нақты нәтижелерді алдын ала айту қиын. Дегенмен Қытайдағы ұқсас іздеу жұмыстарының нәтижелерімен салыстырсақ, 5–15 жыл ішінде түсті, асыл және сирек металдардың ондаған жаңа кен орындарын анықтауға болады, — деді ғалым.

Конференцияның екінші күні тау-металлургия тақырыбына арналды. Шығыс Қазақстан өңірінің тау-кен металлургия кешенінің қазіргі жағдайы мен даму болашағы туралы РМК «ҚР Минералдық шикізатты кешенді қайта өңдеу ұлттық орталығы» «ВНИИцветмет» филиалының биотехнологиялық процестер зертханасының меңгерушісі Виктор Наумов баяндады.

Рудалы Алтай түсті және асыл металдардың қоры, өндірілуі және өңделуі бойынша бірегей тау-кен аймағы болып табылады. Бұл өңірде республика бойынша барланған қорғасынның 23%-ы, мырыш пен мыстың 45%-ы шоғырланған. ШҚО аумағында түсті металл кендерін өндірумен 42 кәсіпорын айналысады. Соңғы он жылда облыста 2 млн тоннадан астам мыс, шамамен 800 мың тонна қорғасын, 4 млн тонна мырыш және 200 тоннаға жуық алтын өндірілді.

Баяндамашы өңірдің тау-кен металлургия саласын дамыту жоспары туралы да айтты. Риддер-Сокольный кен орнын жылына 4 млн тонна кен өндіру қуатына шығару, Чекмарь, Новолениногор, Долинное және Обручевское полиметалл кен орындарын және Лиственитовое алтын кен орнын игеру жоспарланған. Сонымен қатар «Казцинк» ЖШС техногендік кен орындарын игеруді жалғастыруды көздеп отыр, оның ішінде Риддер алаңындағы Чашин және Тишин қалдық қоймалары бар.

«Қазақмыс Ақтоғай» корпорациясы руданың қоры 1719 млн тонна, мыстың қоры 5,8 млн тонна (кен құрамындағы орташа мыс мөлшері 0,33%) деп бағаланған Ақтоғай мыс кен орнын игеруді бастады. Бұл жобаның аясында жыл сайын 136 мың тонна катодты мыс өндіру жоспарланып отыр, ал кен орнының пайдалану мерзімі 50 жылдан асады. «Бақыршық тау-кен кәсіпорны» алтын құрамды кендерді ашық әдіспен өндіруге кірісті.

Байыту саласында «Казцинк» ЖШС Риддер байыту фабрикасының қуатын жылына 4 млн тоннадан астам деңгейге дейін, ал «Қазақмыс» корпорациясының Николаев байыту фабрикасын 2,2 млн тоннаға дейін арттыру жоспарланған. Сонымен қатар Ақтоғай байыту комбинатында жылына 25 млн тонна сульфидті кен өңдейтін фабриканың құрылысы аяқталмақ. Ақтоғайда сонымен бірге тотыққан мыс кендерін үйінділік сілтілеу технологиясы енгізіліп, өнім ерітінділерінен катодты мыс алу үшін SX-EW гидрометаллургиялық зауыты салынуда. Ол жылына 12 млн тонна тотыққан кенді өңдей алады. Осылайша, Ақтоғайдың өңдеу кәсіпорындары тотыққан кеннен катодты мыс пен концентрат түріндегі мыс өндіреді, ал соңғысы «Қазақмыс» компаниясының қолданыстағы мыс балқыту зауыттарында катодты мысқа дейін өңделеді.

Металлургия саласына келсек, болашақта өндірілетін металлдар мен металл өнімдерінің түрлерін кеңейту көзделуде, олардың қатарында қалайы, металл сурьмасы, никель, кобальт, сирек жер металдары, титан плиталары мен прокат өнімдері, жылу бөлетін жинақтар және басқа да өнімдер бар, — деді Виктор Наумов.

Дереккөз: agmpportal.kz