Күріш қауызындағы кремнийдің айналымы

Қазақстан өзіне алған стратегиялық міндеттердің бірі — баламалы энергетиканы, оның ішінде күн энергетикасын дамыту. Ол үшін кремний қажет. Қазіргі уақытта Қазақстанда екі кремний зауыты жұмыс істейді, болашақта тағы екеуі пайда болуы мүмкін, олардың біреуі күріш қабығынан кремний жасайды. Кәсіпорындар арасындағы бәсекелестік туралы, сондай-ақ қазақстандық кремнийдің қандай мөлшерде, қандай сапада, кімге және қандай бағамен қажет екендігі туралы "ҚК" "Минералды шикізатты кешенді өңдеу жөніндегі ұлттық орталықтың" бас директоры Абдурасул Жарменовпен әңгімелесті.

— Қазақстанда металлургиялық кремний өндіретін екі зауыт іске қосылды — Silicium Kazakhstan (Қарағанды) және "Қазсиликон" (Үштөбе, "Қазатомөнеркәсіп" құрамына кіреді). Бұл зауыттарда жағдай қалай жүріп жатыр?

— Екі кәсіпорында да, менің білуімше, жағдай жаман емес, екеуі де жұмыс істейді. Қарағанды зауытында бұл анағұрлым қолайлы, өйткені ThyssenKrupp олардан барлық көлемді сатып алады: олар шығарылатын өнімді сатып алудың айрықша құқықтарына шарт жасасты. Олар кремнийдің құнын төмендете алды — айтпақшы, дәстүрлі көмірдің орнына біз жасаған жаңа тотықсыздандырғышты қолдану арқылы. Тағы бір нәрсе, олардың өнімдерінің сапасы сатып алушылардың талаптарына сәйкес келмейді. Тиісінше, олар оны өздері қалаған бағамен сата алмайды. Үштөбе зауытында жағдай анағұрлым күрделі. Оларда Silicium Kazakhstan-ға қарағанда электр энергиясының қымбаттығына байланысты өнімнің өзіндік құны жоғары (өзіндік құнының 60–70% — "Къ" құрайды).

— Қазір олардың құны басқа өндірушілермен салыстырғанда қаншалықты үлкен?

— Үштөбедегі кремнийдің құны 1 кг үшін 5–7 еуро деңгейінде ауытқиды және егер нарықтық бағалар бұрынғыдай 1 кг үшін 10 еуроға жуық болса, бұл қолайлы болар еді, бірақ қазір олар төмендеді, сондықтан Үштөбедегі шығындар тауар бағасынан жоғары болды — 1 кг үшін 4–6 еуро. Іске асыру мәселелері бар. Тиімді болу үшін олар 1 кг үшін 4–5 еуроға дейін төмендетуге қол жеткізуі керек. Енді олар пештің жұмысын көрсетеді, ал төлем басталғаннан кейін біз технологияны жетілдіруді бастаймыз және олар айырмашылықты көре алады.

— "Қазсиликон" өнімін Өскемендегі зауыт толық тазартады деп болжануда. Бірақ ол әлі аяқталған жоқ. Астанадағы кремний пластиналары зауыты да солай. Басқаша айтқанда, өндіріс циклі қазір аяқталған жоқ. Қазір өнімді сату қалай жүріп жатыр? Ол қоймаға жөнелтіледі ме, әлде үшінші тұлғаларға жеткізіледі ме (ол Еуропа мен Жапонияға жеткізіледі деген ақпарат болды)?

— Олар жақында өнеркәсіптік балқытуды бастады, сапаны пысықтамады және жай ғана сатып алушылар пулын құрмады. Үштөбе зауытының оларға көрсететін ештеңесі болмағандықтан. Өнеркәсіптік сектордағы сатылымдар ешқашан бірден басталмайды, олар алты ай ішінде пайда болады. Айтпақшы, көптеген кәсіпорындардың қателігі — олар өздерінің бизнес-жоспарларына өндіріс басталғаннан кейінгі алғашқы айларда сатылымның жоқтығын салмайды. Сонымен қатар, нарықты игеруге, сатып алушыларды өнімдермен таныстыруға уақыт қажет. Біраз күте тұрыңыз, менің ойымша, олар өз сатып алушыларын таба алады.

— Бірақ "Қазатомөнеркәсіп" өз өнімдерінің барлық көлемін сатып алмайды ма?

— Жоқ, күн батареяларын өндіру үшін жылына 1 мың тонна жеткілікті, қалғанының бәрі үшінші тұлғаларға сатылады. Олар кез келген жағдайда нарықты жаулап алуы керек.

— Жақсы, екі жұмыс істеп тұрған кәсіпорынды түсіндім. Бірақ "Парасат" холдингі Екібастұзда "Кремний Алатауы" жобасы аясында тағы бір кремний зауытын салуды жоспарлап отыр. Қазақстанда кремний өндірістері, оның ішінде "күн" сапасындағы кремний өндіруге бағдарланған өндірістер тым көп пайда бола ма? Сарапшылар қазірдің өзінде олардың құрылысының артықтығы туралы не айтады?

— Менің білуімше, бұл зауыт қазір жобалау сатысында. Бірақ егер олар маған бұл жобаны сараптамаға әкелсе, мен оған теріс баға берер едім. Бұл бүкіл әлем бойынша және ең алдымен көршілес Қытайдағы "күн" кремний нарығында ұсыныстың көптігіне байланысты.

— Біздің кремний қытайлықтарға қарағанда қымбатырақ бола ма?

— Иә, бірақ еуропалық қарағанда арзан. Еуропада электр энергиясы әлдеқайда қымбат — кВт/сағ үшін 20 центке дейін, бізде — кВт/сағ үшін 7–8 цент. Тағы бір нәрсе, мысалы, біздің орталық күріш қабығынан "күн" сапалы кремний өндіру технологиясын жасады. Біз өз өндірісімізді жеткізгіміз келеді. Шикізат іс жүзінде дайын: Қазақстанда бізге 5 мың тонна кремний өндіруге жеткілікті қабық бар. Өнімнің тазалығы кем дегенде 99,99% құрайды, біз оны қалдықтардан аламыз, бізге кокс қажет емес, сондықтан оның құны 1 кг үшін 1,5–2 еуро — техникалық сияқты.

— Сіздің "күріш" кремнийіңіз қайда жеткізіледі?

— Біз "Қазатомөнеркәсіпке" береміз.

— "Қазатомөнеркәсіпте" "күн" кремнийінің екі көзі болады. Оның үстіне біреуі "қызынан", екіншісі сізден.

— Біздің "Қазатомөнеркәсіп" өндірісіне де қатысады: біз оларға патентіміздің 50% саттық.

— Бірақ егер сіздің кремнийіңіз арзан әрі сапалы болса, онда "Қазсиликон" жұмысының мәні неде?

— Мені дұрыс түсініңіз, мені біз жасаған технология бойынша өндіріс қызықтырады. Тіпті "Қазсиликон" күріш қабығының шикізатымен жұмыс істеуі әбден мүмкін.

— Қызық. Айтпақшы, қазір Silicium Kazakhstan-да БАҚ-та өткен ақпаратқа сүйенсек, металлургиялық кремний өндірісін екі есеге (жылына 25 мың тоннаға дейін) ұлғайту үшін екінші пеш қызады.

— ThyssenKrupp Қарағанды кәсіпорнының 16% акциясына ие. Олармен келіспей, өндірісті ұлғайту мүмкін болмайтынына сенімдімін. Сонымен қатар, олар "күн" емес, тазарту деңгейі төмен металлургиялық кремний шығарады. Оны қолданудың негізгі саласы — металлургия және әртүрлі қорытпалар. Неміс компаниясының бүкіл әлем бойынша байланыстары бар жеке сауда үйі бар, сондықтан қарағандылықтарға өз өнімдерін олар арқылы сату оңайырақ.

— Бірақ Қазақстан қайта өңдеу өндірістерін қоя отырып, жақын маңдағы қайта бөлу өнімдерін шығарады — шын мәнінде, тек кеннен кремний жартылай фабрикатын балқытып, содан кейін оны үшінші тараптарға сатады деген сөз емес пе? Кем дегенде, күн энергиясын өндіретін өндіріс тізбегі жұмыс істегенге дейін?

— Иә, бірақ Қазақстан аумағында құрамында металлургиялық кремний бар қорытпалардан дайын өнім өндіруді ұйымдастыруға ешкім кедергі келтірмейді.

— Мысалы?

— Өтінемін, ең жақын. Терезеге қараңыз: бұл жақтаулар алюминий-кремний қорытпасынан жасалған. Бізде "Қазақстан алюминийі" іске қосылды. Сіз олардан алюминий, Үштөбеден кремний сатып алып, осы жақтауларды шығара аласыз. Бұл әлемдік тәжірибе. Алюминий зауыты кремний зауытының жанында орналасқан және тұрмыстық өнімдерді жасайды.

— Иә, бірақ Үштөбе Қазақстанның оңтүстігінде, ал "Қазақстан алюминийі" — солтүстігінде.

— Осындай баға деңгейі бар металдар үшін Қазақстанның оңтүстігінен солтүстігіне немесе керісінше тасымалдау құны маңызды емес. Сонымен қатар, жылына 15 және 20 мың тонна рамалар мен басқа қорытпаларды өндіруге кетуге әбден болады. Кремний тек күн батареяларына түседі деген қате пікір, кремнийдің 95% әрқашан металлургия өндірісіне кеткен.

— Қазақстанда қорытпалардан дайын өнім өндіру идеясы бір жерде талқыланды ма?

— Менің білуімше, жоқ. Енді өндірісті соңына дейін жолға қою керек.

— Оны құруға кім бастама көтереді деп ойлайсыз — қайтадан инновациялық технологияларды қолдайтын билік пе, әлде одан ақша таба алатын бизнес пе?

— Менің ойымша, бизнес. Егер сіз жобаның экономикасын дұрыс есептесеңіз, бұл тиімді және сұранысқа ие болатынына сенімдімін.

Дереккөз: www.kursiv.kz