Күріш қауыздары екінші өмірге ие болды

Ол кремний-көміртекті материал өндірудің негізі болды.

Жоба «Қазақстан Республикасының минералдық шикізатты кешенді қайта өңдеу жөніндегі ұлттық орталығы» РМК базасында жүзеге асырылды. Оның авторлары – орталықтың бас ғылыми хатшысы, техника ғылымдарының докторы, профессор Светлана Ефремова және оның докторлық диссертациясының ғылыми жетекшісі, профессор Юрий Сухарников.

Ғылыми әзірлемелерді өндіріске енгізу – қазақстандық ғылымның басым бағыттарының бірі. Мемлекет ғалымдардың назарын осыған аударып қана қоймай, коммерцияландыруға да қолдау көрсетеді. Қазіргі уақытта Ғылым қоры күріш қауызынан кремний-көміртекті материал өндіру жобасын қаржыландыруда. Бұл кезең Светлана Ефремованың докторлық диссертациясының қисынды жалғасы болды.

Оның айтуынша, докторлық диссертациясында ол күріш қауызын қайта өңдеу технологиясын жасаудың ғылыми негіздерін ұсынған. Орталықта тәжірибелік қондырғы салынды. Диссертацияда ұсынылған технологияны кремний-көміртекті композициялар зертханасының және тәжірибелік-эксперименттік кешеннің қызметкерлері осы қондырғыда сынақтан өткізді. Оңтайлы режимдерді анықтау үшін бірнеше жыл қажет болды.

Үдерісті мұқият зерттеген ғалымдар технологияны жетілдірді. Шикізаттың табиғи ерекшеліктерін ескере отырып және оның көп тонналық жиналуынан туындайтын зиянды салдарды жоюды мақсат ете отырып (күріш қауыздары кәдімгі өсімдік қалдықтары сияқты шірімейді), олар бірегей қасиеттеріне байланысты түрлі салаларда қолдануға болатын өнім алуға мүмкіндік беретін қайта өңдеу технологиясын әзірледі.

Қауызды термиялық қайта өңдеу нәтижесінде алынған өнім өте ұсақ көміртек (іс жүзінде күйе) және кремний диоксиді (құм тәрізді, бірақ басқа құрылымда және әлдеқайда кіші бөлшектер) бөлшектерінен тұрады. Басқа материалдармен біріктірілгенде ол көптеген маңызды заттар мен бұйымдардың негізіне айналады.

Мамандардың пікірінше, композициялық материалдар әлемі шексіз. Күнделікті өмірде біз олардың бар екенін, қасиеттері мен қызметін байқай бермейміз. Алайда, шын мәнінде, олар біздің өміріміздің барлық салаларына берік енген.

Мұндай материалдардың айрықша ерекшелігі – «көпкомпонентті бірлік». Яғни, мүлде әртүрлі заттардың көп мөлшерінен құралғанымен, олар біртұтас жүйе ретінде әрекет етеді және құрамындағы элементтердің қасиеттерінен өзгеше жаңа қасиеттерге ие болады. Бұған мысал ретінде резеңке төсеніштерді, шлангілер мен шиналарды келтіруге болады.

– Ешбір резеңке бұйым арнайы ингредиенттерсіз – толтырғыштарсыз жасалмайды. Әдетте минералдық және көміртекті толтырғыштар қолданылады. Ал біздің материал екі функцияны бірден орындайды. Толтырғыш ретінде ол резеңке-техникалық бұйымдардың технологиялық сипаттамаларын жақсартады, – дейді жобаның авторлары.

Сөйтіп, күріш қауыздары құрамында көміртек пен кремний бар құнды шикізатқа айналды. Кремний-көміртекті өнімнің бірегейлігі оның тек өнеркәсіпте ғана емес, басқа салаларда да қолданылуында. Құс шаруашылығы мамандарымен бірлескен зерттеулер бұл материалдың уытсыз екенін және құрамындағы көміртек пен кремний диоксидінің теңгерімді мөлшерінің арқасында ауыл шаруашылығы құстары мен жануарларын азықтандыруда биологиялық белсенді зат ретінде пайдалануға болатынын көрсетті.

Белгілі болғандай, жемге бұл материалдың бар болғаны 1–2% қосылуы құс басының сақталуын едәуір арттырып, жұмыртқа сыну деңгейін төмендетеді.

Бүгінгі таңда өндіріс жетілдірілген технология негізінде құрылуда. Ғалымдар барлық газ тәрізді қалдық бөлігін кәдеге жаратып, оны күріш қауызын термиялық өңдеу технологиялық үдерісінің өзінде энергия көзі ретінде пайдалануды ұйғарды.

Қондырғыны іске қосып, дайын өнім алу – күрделі міндет, бірақ отандық тұтынушы (ең алдымен резеңке-техникалық бұйымдар өндіретін зауыттар) бұл өнімді күтіп отыр. Өйткені оның басты артықшылығы – шетелдік баламалардан айырмашылығы, жыл сайын жаңартылып отыратын шикізаттан жасалады және бағасы жағынан бәсекелестерінен тиімді.

Құрылатын өндіріс жылына 1 500 тонна кремний-көміртекті өнім алуға мүмкіндік береді. Ал Қазақстанның мұндай материалдарға деген сұранысы шамамен 20 000 тоннаны құрайды. Негізінен, Қызылорда облысында жиналатын күріш қауыздарының көлемі жергілікті нарықтың кремний-көміртекті материалдарға деген қажеттілігін өтеуге жеткілікті болуы тиіс.

Дереккөз: kazpravda.kz