Қабық қазір қоқыс емес, шикізат

Революциялық материал

Биылғы күзде Алматыда кремний-көміртек нанокомпозитін өндіретін зауыт ашылады – бұл бірегей материал, оны … күріш қабығынан алады. Бұл туралы «Қазақстандық шындық» газетінің өз тілшісіне жоба жетекшісі – РГП «Қазақстан Республикасының минералдық шикізатты кешенді қайта өңдеу ұлттық орталығы» бас ғылыми қызметкері, металлургия профессоры Юрий Сухарников айтты.

Ғалымның айтуынша, жыл сайын әлемде 150 млн тоннадан астам күріш қабығы пайда болады, оның ішінде Қазақстанда – 90 мың тоннаға дейін. Бұл өндірістік қалдықтардың басым бөлігі алаңдарға тасталып, далаға шығарылады. Соның салдарынан қоршаған орта ластанады.

– Сонымен қатар күріш қабығы 15 пайызға дейін кремнезем немесе кремний диоксидін қамтиды. Ол шірімейді, өте баяу ыдырайды, – деп түсіндіреді техника ғылымдарының докторы. – Біз бұл шикізаттан кремний-көміртекті өндіру бойынша өнеркәсіптік жобаны әзірледік. Жыл соңына дейін бүкіл әлемде сұранысқа ие алғашқы тауар партиясын шығаруды жоспарлап отырмыз. Атап айтқанда, бұл материалды құс шаруашылығында және резеңке-техникалық өнімдер шығаруда қолдануға болады.

Минералдық шикізатты кешенді қайта өңдеу орталығында кремний-көміртек композиттері зертханасы жұмыс істейді. Біз өндірістік базада экскурсия жасадық, гидтеріміз – кремний-көміртек өндірісі бойынша өндіріс басшысы, техника ғылымдарының кандидаты Санжар Джусупов, бас конструктор Рахматулла Ташимбетов, бас инженер Сергей Ермишин және бас энергетик Санжар Дюскалиев болды.

Т exactly осы мамандар тобы Юрий Сухарниковтың басшылығымен эксклюзивті жабдықты – электр қыздырғышты пиролиз пешін жобалады. Онда күріш қабығын +400–500 градусқа дейін қыздырады, алынған массаны басқа агрегатта +100 градусқа дейін салқындатады. Нәтижесінде кремний-көміртек нанокомпозиті алынады.

Мамандар бұл өнімді көптеген пайдалы қасиеттері бар революциялық материал деп атайды. 2012 жылы тәжірибелік қондырғыда алынған алғашқы партиялар құс фабрикаларында, құс шаруашылығында және Тараздағы резеңке-техникалық зауытта сәтті сынақтан өтті.

Зерттеулер көрсеткендей, кремний-көміртекті азық қоспасы ретінде қолдану құс шаруашылығында өнімділікті арттырады. Мысалы, азыққа тек 2% енгізу арқылы ұсақ малдың сақталуы едәуір артып, жұмыртқаның сынуы азаяды. Мұндай қорытындыны ҚазМал шаруашылығы және азық өндіру ғылыми-зерттеу институты берді.

Бұл өнім толтырғыш ретінде автомобиль шиналарының беріктігін арттырады, олардың өзіндік құнын төмендетеді. Сонымен қатар, кремний-көміртек нанокомпозиті жақсы сорбент ретінде және кремний мен ферроқоспаларды алу үшін кеңінен танымал.

– Өндірісті қыркүйекте іске қосамыз, – деп хабарлады Юрий Иванович. – Шикізатты өңдеу қуаты жылына 4 мың тоннаға дейін күріш қабығын құрайды, оның ішінен жыл сайын 1,5 мың тонна кремний-көміртек шығарамыз. Біздің деректер бойынша, отандық құс шаруашылығы жылына шамамен 20 мың тонна азық қоспасын қажет етеді. Алғашқы кезеңде біз тек осы қажеттіліктің бес пайызын қамтамасыз ете аламыз.

Жоғары тазалықтағы өнім

Негізгі көлемдегі күріш қабығы өндірістік базаға Қызылорда облысынан жеткізіледі, мұнда республикадағы ірі күріш өсіруші кәсіпорындар орналасқан. Тағы 5 мың тонна шикізат жыл сайын Алматы облысының Балқаш ауданында пайда болады. Бақанастан 300 тонна күріш қалдықтары жеткізілді. Бір тоннасын сатып алу мен тасымалдау ғалымдарға 35 мың теңгеге түседі.

– Күріш өсірушілер қабығын далаға тастайды, бірақ мұны біреу қажет етеді деп білгенде, дереу бағаны көтеріп, саудаласуды бастайды, – деп күледі Юрий Иванович. – Америкада да күріш қабығын жою мәселесі бар екен, сонда оны күріш өңдеу зауыттарынан алып кететіндерге тоннасына 5 доллар қосымша төлейді екен.

Санжар Джусупов бізге толық автоматтандырылған технологиялық процесті көрсетті. Өндіріс іске қосылғаннан кейін алынған алғашқы тонна кремний-көміртекті ғалымдар республикадағы ірі құс фабрикаларына тегін беруді шешті, жаңа сынақтар жүргізіп, құс шаруашылығына өнімнің пайдасын тағы бір мәрте көрсету үшін.

– Кремний-көміртекті қазірдің өзінде тауық, үйрек, қаз рационына қостық, токсикологиялық зерттеулерден өткіздік, – дейді Санжар Арунович. – Зиянды заттар табылмады, себебі өнімнің негізі – өсімдік шикізаты. АҚШ-тың кейбір ірі университеттері нәтиже берді: бройлерлер мен тауық етін зиянды деп санайды, өйткені құстарға салмақ қосу, өзіндік құнын төмендету үшін химикаттар беріледі. Ал кремний-көміртектің ерекшелігі – сорбент ретінде зиянды заттарды еттен шығарады. Бұл – халық денсаулығының мәселесі.

Соңғы үш жылда ҚР Ғылым қоры осы жобаға қайтарымсыз мемлекеттік грант бөлді – 350 млн теңге. Қосымша 60 млн теңгені кешенді қайта өңдеу орталығы өз есебінен қаржыландырды, ол ноу-хау мен пайда алуына сенімді. Есептеулер бойынша, жобаның өзін-өзі ақтау мерзімі – үш жыл, рентабельдігі – шамамен 100%. Тек Тараздағы резеңке-техникалық зауыт жыл сайын 1 500 тонна кремний-көміртек сатып алуға дайын.

Жалпы, ғалымдардың келесі жоспары – өндірісті кеңейту, пиролиз пештері, агрегаттар және басқа жабдықтарды шығару арқылы өнім көлемін арттыру. Технология коммерцияландыруға дайын, оны тек елімізде ғана емес, шетелде де сатып алуға қызығушылық бар.

– Бірде тәжірибелік қондырғыдан алынған бір тонна кремний-көміртекті Қарағанды химия-металлургиялық институтына жібердім, – деп еске алды Санжар Джусупов. – Сол жерден жоғары тазалықтағы кремний алынды, оны күн панельдерінде қолдануға болады.

Идея авторлары күріш қабығынан органикалық өнім шығаруды да жоспарлап отыр, оның тәжірибелік партиялары ҚазҰУ ғалымдары арқылы бидай, арпа, күріш, жүгері және басқа да ауыл шаруашылық дақылдарында сынақтан өтті. Зерттеулер нәтижесінде органика өсімдіктердің өсуін ынталандырушы ретінде өте жақсы нәтиже көрсетті. Өнеркәсіптік өндірісті іске қосу үшін мемлекеттік грант бөлу қажет.

Асет Қалымов

Дереккөзі: kazpravda.kz