"Қазақстан" қорытпасы-металлургия үшін жүз жылдық оқиға

2013 жылғы 9-12 маусым аралығында "Almaty Towers" Алматы көпфункционалды кешенінде "INFACON XIII" ферроқорытпалардың XIII дүниежүзілік конгресі өтті. Оның ұйымдастырушысы ретінде Қазақстан Республикасының минералдық шикізатты кешенді өңдеу жөніндегі ұлттық орталығы болды. Конгресс 1974 жылдан бастап әр түрлі елдерде өткізіліп келеді және әлемдегі жетекші компаниялардың – ферроқорытпа өнімдерін өндірушілер мен тұтынушылардың, ғылыми ортаның өкілдерінің үздік мамандарын жинайды.

Биылғы Конгресс алғаш рет бұрынғы Одақ елдерінің бірінде өтті. "INFACON XIII" өткізудің халықаралық алаңы ретінде Қазақстан Республикасын таңдаудың айқындаушы факторы ғалымдардың ферроқорытпа және онымен сабақтас салаларда шын мәнінде революциялық оқиғаға айналған бірегей ферросиликоалюминий қорытпасының ("Қазақстан" қорытпасы) минералдық шикізатты кешенді қайта өңдеу жөніндегі ұлттық орталығын құруы болды.

Конгреске қатысушылардың жалпы саны барлық континенттердің 36 елінен 400-ге жуық адамды құрады.

Конгрессте ферроқорытпа өндірісіндегі технологиялық процестердің тиімділігін арттыру сияқты саланың маңызды мәселелері талқыланды. Соңғы жылдары байқалған ферроқорытпа саласының қарқынды дамуы шикізат сапасының нашарлауымен және минералды ресурстардың сарқылуымен қатар жүреді. Мұндай жағдайларда қолда бар шикізат қорларын ұтымды пайдалану және өндіріс тиімділігін арттыру проблемалары бірінші кезектегі маңызға ие болады. Сонымен қатар, өндірістің тұрақты өсуімен экологиялық қауіпсіздік мәселелеріне ерекше назар аудару керек.

Форум барысында материалдарды балқытуға дайындау, хром, марганец, ферроникель, ферросилиций қорытпаларын және басқа да ферроқорытпаларды (FeNb, FeMo, FeV және т.б.) өндіру және басқа да көптеген мәселелер бойынша тікелей пікір алмасу өтті.

Ферроқорытпаларға жылдам өсіп келе жатқан сұраныс, бағаның өсуі және осы сұраныстың сенімді қанағаттандырылуын қамтамасыз ету қажеттілігін түсіну салада инновацияны қажет етеді. Тұрақты өндіріс, табиғи ресурстар мен энергияны тиімді пайдалану, қызмет ету мерзімін ұзарту, сондай-ақ экологиялық аспектілерді есепке алу – Конгресс барысында сарапшылар саланы дамыту үшін идеялармен, инновациялармен алмасатын тақырыптардың бірнешеуі ғана.

"KSP Steel" ЖШС-де ферросиликоалюминий – "Қазақстандық" қорытпасының өнеркәсіптік өндірісінің 2013 жылғы 13 маусымдағы ресми іске қосылуы Конгрестің ең күтілетін оқиғасы және таңғажайып соңғы аккорды болды.

Оның ашылуына Павлодар облысының әкімі Еран Арын, "Қазақстан Республикасының минералдық шикізатты кешенді өңдеу жөніндегі ұлттық орталығы" РМК және Оңтүстік Кореяның POSCO компаниясының басшылығы қатысты.

Жылына 30 мың тонна ферросиликоалюминий шығару бойынша жаңа индустриялық-инновациялық жоба "KSP Steel" ЖШС-на 8 миллиард теңге жұмсалды. Зауытта 350 жұмыс орны ұйымдастырылды. Өтелу мерзімі – 4 жыл. Қазіргі уақытта қуаты 9 МВт болатын бір ферросиликоалюминий балқыту пеші іске қосылды. 2013 жылдың соңына дейін әрқайсысы 24 МВт-тан тағы 2 пеш пайдалануға беріледі. Бұл қорытпа өндірісін жылына 30 мың тоннаға дейін жеткізуге мүмкіндік береді. Қорытпаны өндіру үшін шикізат ретінде Екібастұз көмір кесінділерінің үйінділері пайдаланылатын болады.

Негізінен жаңа цехта болат дайындамалар, илектелген, корпустық, мұнай құбырлары шығарылады. Кәсіпорынның өндірістік қуаты жыл сайын 800 мың тонна болат дайындаманы және 270 мың тонна болат құбырды құрайды. "Мұнда қазақстандық ғалымдар жасаған жаңа өнім алудың заманауи әдістері қолданылды. Ал ферросиликоалюминий әлемдік металлургияда сұранысқа ие", - деп атап өтті Еран Арын.

"KSP Steel" ЖШС Бас директоры Эдуард Креймер – металлург және ғалым – "қазақстандық қорытпаны" шығарудың басталуы соңғы жүз жылдағы ең көрнекті металлургиялық оқиға екенін айтты. Бұл жаңа деңгейдегі инновациялық жобалардың бірі, оны әзірлеу қажеттілігі туралы Қазақстан Президенті үнемі айтып отырады. Әлемде мұндай нәрсе жоқ. Сонымен қатар, бұл даму жоғары сапалы болатты балқытудың технологиялық міндеттерін ғана емес, сонымен қатар экологиялық мәселелерді де шешеді, өйткені ферросиликоалюминий қоршаған ортаға зиян келтіретін үйінділерге түсетін Екібастұздың төмен сұрыпты жоғары күл көмірінен алынады. Ал енді осындай "тұқымның" төрт тоннасынан тапшы "қазақстандық қорытпаның" тоннасы шығады.

Қазақстанның минералдық шикізатты кешенді қайта өңдеу жөніндегі ұлттық орталығының бас директоры, академик Абдурасул Жарменов жаңа өндірістің ашылуы – мемлекет ғылымнан оған салынған салымдардан кейін пайда ала бастағанының нәтижесі екенін атап өтті. POSCO компаниясымен меморандумға қол қойылғаннан кейін ұлттық орталықтың басшысы қуаттылығы жылына 200 мың тонна қазақстандық технология бойынша ферросиликоалюминий шығаратын алғашқы зауыт Қырғызстанда салынатынын айтты. Қазақстанның қатысуымен Бразилияда екінші кәсіпорын құру жоспарлануда. "Posco" - жылдық айналымы 80 миллиард долларды құрайтын ірі компания. Қарағандыда Германия мен Жапонияның ірі металлургиялық компанияларының қатысуымен тағы бір ферросиликоалюминий зауыты салынады. "Біз жаңа қорытпамыз бойынша ғана емес, басқа да инновациялық бағыттар бойынша жұмысты жалғастырамыз", – деді А. Жарменов.

Ферросиликоалюминийдің пайда болуы – Қазақстан Республикасының минералдық шикізатты кешенді өңдеу жөніндегі ұлттық орталығына кіретін Қарағанды химия-металлургия институты ғалымдарының отыз жылдық жұмысының нәтижесі. Шетелдік металлургтер бұл материалды революциялық деп атайды. Жаңа материалдар пайда болған кезде, әдетте, пайдалану ерекшелігіне байланысты оларға қажеттілік жылына 50-100 мың тоннаны құрайды. Әлемде ферросиликоалюминийге сұраныс бірден бірнеше миллион тоннаны құрады.

Ферросиликоалюминийдің құрылуы 1983-2000 жылдардағы жұмыс циклі үшін Қазақстан Республикасының ғылым, техника және білім саласындағы 2001 жылғы Мемлекеттік сыйлығымен марапатталды.

Ферросиликоалюминийдің бірегейлігі және оның металлургия үшін маңызы неде? Болатты балқыту процесінде оттегі металдың сапасын нашарлатады. Бұған жол бермеу және балқымадан оттегін алу үшін болатты тотықсыздандыру деп аталатын әдіс қолданылады. Яғни, оның балқытылған массасына ферросилиций мен алюминий қосылады. Алюминий және ферросилиций өндіру технологиялары энергияны көп қажет етеді және шикізатты алюминийді балқытуға дайындау кезінде үлкен шығындарды қажет етеді.

Алынған темір, кремний және алюминий қорытпасы металл емес қосындылардың модификатор элементтерінің (кальций, барий және т.б.) және легирлеуші элементтердің (ванадий, титан және т.б.) қоспаларымен, оның қасиеттеріне байланысты сұйық болаттың жоғары сіңу дәрежесіне ие, металл емес қосындылар мен көрінетін ыстық жарықтардың азаюын қамтамасыз етеді, өңделген болаттың құрылымы мен сапасын жақсартады. "Қазақстан" қорытпасының тәжірибелік партиялары Thyssenkrupp Metallurgie GmbH (Германия) сынақтарынан және "Ферроқорытпалар" СҮ (Ресей), Colakoglu Metallurgy (Түркия) өнеркәсіптік сынақтарынан сәтті өтті.

Павлодар ферросиликоалюминийі, "KSP Steel" ЖШС Павлодар филиалының директоры Вадим Савицкийдің айтуынша, энергия шығыны мен ферросилиций шығынын айтарлықтай төмендетеді, ал балқытылатын болаттың өзі анағұрлым сапалы болып шығады. Сондықтан мұнай құбырлары мен сорғы-компрессорлық құбырларды, болат дайындамаларды, металлургияның басқа да өнімдерін шығаратын "KSP Steel" ЖШС өз қажеттіліктерін жабатын ферросиликоалюминий өндірісіне ставка жасады. Тағы екі пештің енгізілуімен осы тотықсыздандырғышты басқа металлургиялық өндірістерге енгізу мүмкіндігі пайда болды.

"Бұл маңызды сәт – Қазақстанның өндіріске енгізіліп жатқан жаңа технологиялары бар", – деп қорытындылады Павлодар облысының басшысы.

М. Сәкенов